Kunsteducatie / Reactie Leerkrachten / Toepassing in het veld

Voorbeelden van toepassingen in Educatieve beroepspraktijken met kinderen op basisscholen

 

  ‘Vertrouw op je handen want zij kennen al je innerlijke beelden…….en teken je leven zonder
dat je het moet kunnen’

‘Voor deze kinderen, die vaak veel negatieve aandacht krijgen vanwege hun niet stil kunnen zitten en hun gebrek aan concentratie, was het geweldig om iets te ontdekken waarin ze goed waren en waardoor ze een positieve reactie kregen.‘  Groepsleerkracht Rudolph op islamitische school

Lesgeven van uit  ’t Tijdeloze Uur

Els Terwindt
Els Terwindt geeft kunst-educatie aan volwassenen en aan kinderen.
Zij combineert intuïtief schilderen met dans, beweging en met de methode ‘t Tijdloze Uur:
“ Steeds weer word ik geraakt door de diepe impact van het Tijdloze Uur.
Tijdens mijn eigen schilder-proces én wanneer ik lesgeef. Ik zie dat het werkt voor zowel kinderen als volwassenen.”
Els geeft In Pier K -centrum voor kunst en cultuur- in Hoofddorp aan
volwassenen de workshops “Schilderen-in het-groot” en aan kinderen
“KunstFlits”.

www.windster.eu  Intuïtief Schilderen
els@windster.eu

 

 

Hester:
Een NEI – therapeute, groepsleerkracht en moeder gebruikt de methode van Michiel Dhont op de basisschool van haar dochter.

Ze is net begonnen met een nieuwe serie van vier lessen, één uur per week.

‘Eerst liet ik ze tekenen op muziek en met beide handen. In de laatste les heb ik klei gebruikt. Ik merkte dat erg actieve kinderen rustiger werden, zich naar binnen keerden, bij zichzelf kwamen’. Het was opvallend hoe leuk deze ‘coole’ kinderen dit werk vonden.  Alle kinderen  hielden van het tekenen op muziek. Het voelen van de klei was moeilijk voor ze. Kinderen wordt zo vaak verteld dat ze alleen met hun ogen mogen kijken; ze hebben ‘toestemming’ nodig voor zo’n simpele handeling. Dit aan de orde stellen hielp. Omdat ik telkens maar een uur tijd heb, moest ik voor elke sessie het aandachtsniveau opbouwen.  Ik deed dit door elke sessie te beginnen met een vast ritueel. Dit reconstrueert min of meer het niveau waarop we de vorige keer zijn geëindigd.  Elke sessie bouwt daarop voort’.

 

 

Multiculturele basisscholen

Rudolph:
Hij is docent en beeldend kunstenaar en is drie jaar bij Michiel Dhont in opleiding geweest en  alle vier de cursussen gevolgd. Via een vriend maakte hij kennis met  de buitenschoolse activiteiten op een basisschool in een achterstandswijk van Amsterdam. Heeft ook op een op een islamitische basisschool gewerkt als docent.
De leerlingen daar vormen een multiculturele populatie, zijn slecht in taal en velen zijn hyperactief.  Rudolph heeft de benadering van Michiel zijn methode toegepast, ‘uiteraard op mijn eigen manier, anders werkt het niet’.
De leeftijd van zijn groepen lag tussen 7 en 12 jaar. “Het verschil in leeftijd was niet zo belangrijk. Toen ik eenmaal de interesse van de groep had gewekt, kon iedereen op zijn eigen manier deelnemen.’
Rudolph maakt vaak gebruik van muziek. Hij liet de kinderen  tekenen via de verschillende oefeningen op muziek die in ’t Tijdloze Uur staan. Daarbij tekenen de kinderen af en toe met hun ogen dicht en zag hij hoe de verschillende ritmes in de tekeningen werden uitgedrukt.
De kinderen vonden dit leuk.  Tot zijn verrassing merkte hij dat kinderen die niet goed waren in taal, vaak heel goed waren in tekenen. De meest moeilijke kinderen waren goed in dit vak. Dat had zeker een positieve invloed op hun gedrag.

‘Voor deze kinderen, die vaak veel negatieve aandacht krijgen vanwege hun niet stil kunnen zitten en hun gebrek aan concentratie, was het geweldig om iets te ontdekken waarin ze goed waren en waardoor ze een positieve reactie kregen.‘

  Rudolph:
‘In eerste instantie werd ik als één van de “alternatievelingen” met argwaan bekeken. Toen hij eenmaal het vertrouwen van de collega groepsleerkrachten had gewonnen, kon hij de dingen veelal doen zoals hij dat wilde.  ‘Maar ik moest me ook wel aanpassen. Groepsleerkrachten op een reguliere school accepteren geen totaal holistische benadering.
Om maar te zwijgen van de leerlingen. Op de leeftijd van 11 of 12 jaar beginnen ze hun werk te beoordelen op basis van externe waarden. Met  dit soort werk kun je daar tijdens een sessie overheen komen. Het is niet te zeggen of er iets van zal blijven hangen. Voor mij is dit werk wel erg inspirerend.  Deze  kinderen worden hiermee op een manier benaderd die nergens anders gevonden wordt.

‘Ik ben serieus aan het overwegen om mijn onderwijsbevoegdheid te halen. Natuurlijk zijn er beperkingen binnen het gebied van kunstzinnig lesgeven. Maar ik denk dat het mogelijk is om binnen deze beperkingen veel te doen!’

 

Cas Rooseboom teaching in Kenya with ’the Timeless Hour’  /  cas@casrooseboom.nl

 

 

in Kenia (Afrika)

Cas werkt al gedurende jaren met perioden in Kenia en Tanzania. Daar leidt hij basisschool-groepsleerkrachten en kunstenaars op mede van uit de methode ’t Tijdloze Uur.
Daarnaast werkt hij in de krottenwijken van grote steden als Nairobi met straatjongeren.

Werkelijke creativiteit bevordert het gevoel van eigenwaarde en het vermogen zelfverantwoordelijkheid in nieuw en positief gedrag om te zetten. Een kort verslag van een voorbeeld in de praktijk waar Cas over vertelt:

‘Een jongen in een achter wijk had een cursus van mij gevolgd (zie de foto’s). Een jaar later kom ik diezelfde jongen tegen in Nairobi, midden op straat en nu in geheel nette kleren. Ik spreek hem aan en vraag hem wat hij doet sinds het vorig jaar. De jongen vertelde me dat hij er achter was gekomen zelf iets te gaan ondernemen. Door initiatief te nemen was hij naar een bedrijf gestapt voor het krijgen van werk. Dat was gelukt en de jongen had voor het eerst zijn eigen geld verdiend bij dat bedrijf.
Letterlijk bleek dit het resultaat van de ervaringen via de beeldende sessies van het jaar daarvoor in de cursus aan die groep jongens’.
  zie hier een beeldverslag…

 

 

Linda Meulenhoff / beeldend kunstenaar / docent / email: lindameulenhoff@gmail.com

Wilde je even laten weten dat ik gisteren een team-dag georganiseerd heb voor leerkrachten van het speciaal onderwijs (Basis -en voortgezet speciaal onderwijs- ca. 50 mensen).

Vanuit het cultuurhuis ‘Wherelant’ ben ik sinds vorig schooljaar, met een langdurig project binnen deze school bezig met beeldende activiteiten voor en met kinderen. In nauwe samenwerking met de leerkrachten van de groep stellen wij (kunstvakdocenten) een programma op maat samen met als doel om kunsteducatie een vaste plek te geven binnen het onderwijs.
Ook in dit verband grijp ik regelmatig terug naar mijn ervaring met de werkwijze die ik van jou geleerd heb en zelfs letterlijk naar oefeningen uit het boek toepas.

Nu weet ik dat werken op een wijze als ’t Tijdloze Uur niet als doelstelling heeft naar een direct beeldend resultaat te gaan werken… maar het effect is wel dat er beelden gemaakt worden. En wat voor!!! Ik weet dat de kwalificatie mooi in dit verband niet het doel is maar ze zijn het wel!
Zo heb ik gisteren ook de docenten van het onderwijs naar aanleiding van een paar gekoppelde oefeningen uit ’t Tijdloze Uur laten werken.

Ben begonnen met een paar basistekenoefeningen, grondhouding, links recht etc…, ogen dicht , innerlijke energie en behoefte voor beweging laten volgen. Daarna naar positief destructie … ten behoeven van sjabloontekening. Als laatste een concentratie op een zelfgekozen voorwerp en tekenen met ogen dicht.
Het was prachtig om te zien dat soms mensen vanuit de weerstand-modus of vanuit angst voor het onbekende , controle loslieten en open gingen voor de ervaring. Mensen lieten echt beelden van binnenuit toe en en ik zag ontspanning ontstaan en van daaruit genieten. Mooier dan dit had ik me deze dag niet kunnen wensen en dat wilde ik toch even met je delen.
Linda Meulenhoff

Joke Zonneveld / info@jokezonneveld.nl
Joke is een voormalig studente van de Werkplaats Molenpad van Michiel Dhont te Amsterdam.
In de de rij van de foto’s hierboven zie je een sessie met heel jonge kinderen op het atelier van Joke Zonneveld en ook op een basisschool.

Serie van Joke

meer informatie op www.jokezonneveld.nl en www.ikvolgje.nl

 

Op verschillende wijze past Joke de oefeningen uit ’t Tijdloze Uur toe. Joke Zonneveld geeft ook schoolklassen de mogelijkheid een dagdeel in haar atelier in Uithoorn te komen.
In samenwerking met Irma Vroegop biedt ze de mogelijkheid aan op school zelf voorbereidende lessen te geven rond hetzelfde thema, gekoppeld aan oefeningen rond “Geweldloze Communicatie” .
In beide activiteiten speelt het “los komen van het oordeel “ een grote rol. Verder geeft ze schilderles aan volwassenen, waarin de oefeningen uit het ‘t Tijdloze Uur een belangrijke plek hebben.

Reactie van een leerkracht op onze activiteit:
Ik merkte vandaag tijdens het tekenen dat de kinderen minder vaak de woorden ‘mooi of lelijk’ gebruikten. Ze kunnen nu meer van uit hun eigen verbeelding tekenen zonder hierbij meteen een oordeel te geven.
Voor mij als groepsleerkracht geldt dat ik het heel erg leuk vond om te zien hoe sommige leerlingen die normaal gesproken weinig opvallen, of op een negatieve manier, nu juist heel goed bezig waren.
Kinderen die normaal gesproken druk zijn, faal angstig, of zich slecht kunnen concentreren, waren nu juist heel geconcentreerd aan het werk. Leuk om die kinderen ook eens echt gemeende complimentjes te kunnen geven en hen in het zonnetje te zetten.

Hoi Michiel,                 Brief van Joke Zonneveld

Maandag vertelde je dat de mens eerst de hersenhelft ontwikkelde die als het
ware een was met de natuur, en daarna een hersenhelft die leerde de natuur
naar zijn hand te zetten, omdat dat meer paste bij het zich settelen van de
mens.
Ik moest aan het bijbel verhaal van Abraham denken. Hij woonde in de stad Ur, en was gesetteld, en kreeg de opdracht van God: Verlaat je land ga op reis,
en hij werd weer nomade………………….Hij kwam weer in beweging, leuk he?!
Afgelopen drie weken heb ik een op de woensdag avond tieners uit de kerk
lesgegeven in het kader van de basis catechese: Inside – out tekenen hebben
we het genoemd.

Het idee was:
in de kerk wordt veel over gevoel gepraat, maar  voelen doe je niet met woorden, hoe kan je het dan benaderen.
Ik heb met ze tekenen van uit beweging en intuïtie gedaan, materiaalonderzoek, en de oefening de kleiwissel en krijt. Het lastige vind ik voor mezelf: hoe leg ik de link naar de bijbel? Moet ik dat wel doen.

Uiteindelijk kwamen er begrippen naar boven die in de bijbel ook beschreven zijn en ik heb ze laten zien hoe wat getekend wordt ook in verhalen terug te vinden is, in woorden getekend is, maar dat de essentie bij hun voelen en beleven lag. Verrassend hoe gemakkelijk die meiden in het handelen kwamen, de tijdloosheid bewust werden, hoe het vertrouwen groeide er in te gaan en te
ontdekken.
Nu is iemand in Papendrecht ook al geïnspireerd om zo iets met tieners te doen in de kerk. Zo zie je maar, het sijpelt vanzelf alle hoeken en gaten van de wereld binnen.

Groetjes Joke,

Opmerkingen bij de foto’s op het atelier van Joke Zonneveld

7 de klei laten wakker worden / ‘let the clay become awake’

15 diepe aandacht / ‘deep concentration

20 de klei voelen / ’to feel the clay’

21 de veilige plek / ‘a safe place’

40 aan het tekenen / ‘go and draw’

 

 Anneke Strik / Docent aan opleidingen en groepsleerkracht / kinder -tekendocent /  annekestrik@versatel.nl

‘Na mijn opleiding BVE ben ik in het onderwijs gaan werken. Daarnaast heb ik de opleiding creatieve handvaardigheid gevolgd. Verder heb ik HBO Jeugdwelzijnswerk en Antropologie gestudeerd. Aan de Kolam (tekenschool voor kunst en communicatie) heb ik de studie kinder -tekendocent gevolgd.
Op het atelier van de Werkplaats Molenpad heb ik bij beeldend kunstenaar / docent Michiel Czn. Dhont diverse workshops gevolgd van uit de methode ’t Tijdloze Uur’.

‘In mijn onderwijs praktijk heb ik vele tekenlessen aan kinderen gegeven. Veelal in naschoolse opvang. De kinderen die ik heb begeleid waren tussen de 6 en 10 jaar. Soms waren er wat meer jongere kinderen in de groep. Soms wat meer tienjarigen.
Elke les begon ik met een oefening uit ’t Tijdloze Uur. De kinderen wisten ook altijd dat ik begon met zo’n oefening en ze waren vaak nieuwsgierig welke oefening, omdat het steeds weer een verrassing was. Ze gingen vaak ook erg lachen om deze oefeningen’.

Enkele voorbeelden / ontspanning en weer openstaan voor nieuwe ervaringen

(Zie in het boek de verwijzing naar de Sensomotorische oefeningen van Al Pesso en de betekenis van de oog-hand coördinatie in relatie tot de totale lichaamsbeweging van Lev Vygotsky).

‘Ik heb een aantal oefeningen gebruikt zoals de oefening met de ritmische puntjes. De kinderen kwamen vaak net van school en moesten ook echt nog ontladen. Daar was deze oefening heel geschikt voor. Het effect was dat de kinderen zich ontspanden, veel lachten en open stonden voor een nieuwe tekenopdracht en ontdekking’.

‘De oefening de Lemniscaat heb ik ze in verschillende toepassingen laten maken.
Ook heb ik de kinderen op muziek met de andere of niet-dominante hand met gesloten ogen laten tekenen.
Het belangrijkste resultaat was ontspanning en weer openstaan voor nieuwe ervaringen’.

Plezier in de oefeningen
‘Daarvan kan ik een goed voorbeeld geven. Een moeder van een van mijn leerlingen, een meisje van ongeveer 8 jaar, kwam naar me toe en vertelde dat haar dochter zich altijd zo verheugde op de tekenlessen. Ze bleek een nare tijd gehad te hebben in de klas en ze kon nog maar weinig plezier beleven. Het tekenen deed haar zichtbaar goed. De oefeningen uit het boek ’t Tijdloze Uur hebben daar zeker toe bijgedragen omdat ze een belangrijk onderdeel vormden van mijn lessen’.

Aan Pedagogisch medewerkers heb ik les gegeven die de opleiding SPW3 – MBO volgden om met kinderen in de kinderopvang te werken. Regelmatig deed ik met deze volwassenen de klei-oefening om ze intuïtief te laten boetseren met gesloten ogen. Dat deed ik om ze te laten ervaren welke ontwikkelingsgebieden bij kinderen gestimuleerd worden door ze met klei intuïtief te laten boetseren met gesloten ogen.

Ik geef nu lessen aan PW4 opleiding (pedagogisch werker 4) en ik wil deze studenten tijdens de opleiding leservaring geven over de methode ’t Tijdloze Uur.
Graag wil ik aan deze pedagogisch medewerkers het belang overbrengen van de combinatie van de klei-oefening en de verschillende motorische tekenoefeningen.  Door het zelf te ervaren, zien ze het pedagogisch belang om kinderen de ruimte te geven om hun eigen beeldtaal te ontdekken. Ruimte voor onderzoek is voor kinderen zo belangrijk. Het draagt bij aan de versterking van hun creativiteit. De ontwikkeling van de beeldtaal is een verrijking van het algemeen creatief vermogen van kinderen. Het heeft zijn uitwerking op de algehele vorming van het kind als intelligent bewust handelend mens.
annekestrik@versatel.nl

 

Anouk Depuydt en Gie Deboutte
Afdeling Criminologie / Universiteit van Leuven / België

Anouk.depuydt@law.kuleuven.ac.be
info@verbondenheid.be

Anouk:
‘Ik heb verschillende keren gewerkt met enkele onderdelen van de methode van ’t Tijdloze Uur. Met grotere groepen, zelfs als die rusteloos waren, heeft de methode zijn werkzaamheid bewezen. De kinderen werden rustiger en genoten van het creëren van hun eigen expressieve werk.

 

Dick Visser /  dick.visser@planet.nl
Het is belangrijk om de methode echt te volgen en enkele keren te herhalen. Neem er de tijd voor! Een goed voorbereide les is de sleutel tot succes.” Dick Visscher – Onderwijzer en voormalig directeur van een openbare basisschool in Hardenberg.

 

Gerard Dirks  /  gerarddirks@hotmail.com
“Vanuit mijn 25 jaar ervaring als basisschool-onderwijzer en –manager beveel ik het boek ’t Tijdloze Uur aan. Het helpt de persoonlijkheid van kinderen te ontwikkelen. Het is een extra en basisdimensie.‘Van uit mijn ervaringen door Michiel Dhont opgedaan met de methode van ‘t Tijdloze Uur, heb ik besloten weer terug te keren naar mijn oorspronkelijke werk als begeleider van autistische kinderen’.

HBO  opleidingen  – voorbeeld: Willem de Kooning Kunstacademie in Rotterdam

Naast Basisscholen wordt de methode ’t Tijdloze Uur ook toegepast in verschillende andere onderwijs instellingen, zoals mbo, vmbo havo en vwo en ook HBO opleidingen.

Hieronder de vermelding van ervaringen opgedaan door een docent aan de Willem de Kooning Kunstacademie in Rotterdam.

 

Karel Kindermans / karel@kindermans.nl
Docent modeltekenen aan de hbo  Willem de Kooning Academie in Rotterdam

Anders dan anders
‘Dit was het moment, halverwege de module waarop men van het krappe pad was afgeraakt om terecht te zijn gekomen in de weide’.

Karel:
‘Tijdens een module modeltekenen op het hbo van de Willem de Kooning Academie, kreeg ik studenten voor me met een grote diversiteit aan studie-achtergronden. In de groep zaten studenten verpleegkunde, communicatie, bedrijfskunde, leraren geschiedenis… enzovoorts bij elkaar.

De filosofie van de hbo-opleiding was dat studenten ook studiepunten konden krijgen met modules naar vrije keuze, die niets met hun reguliere studie te maken hadden. Hoe kun je in 10 lessen van 1,5 uur studenten leren modeltekenen? Studenten werden geacht 56 uren te besteden aan een module en kregen daarvoor twee studiepunten.
Ik moest hen dus motiveren ook thuis veel meer tijd te besteden dan men deed in lesverband. Ik had twee stellingen als argumenten om studenten te overtuigen.
Argument 1: je kunt niets leren in uitsluitend 15 contact-uren. Ook het rijbewijs haalt niemand in 15 lessen.

Argument 2: studeren op een kunstacademie is een volstrekt andere manier van studeren dan jij gewend bent. Verplichte literatuur is er amper; tentamens zijn er schaars en iedereen kent wel een kunstacademie-student die elke dag lekker aan het knutselen is, tot laat in de kroeg aan het discussiëren is en verder meer dan drie feesten in de week heeft.
Als studenten konden ervaren dat modeltekenen niet een lange smalle weg was met een enkel denkbaar resultaat had ik het goed gedaan. Modeltekenen is een grote speelweide waarin onderzoek leidt tot verrassende en ondenkbare resultaten. En passant ontwikkelt men oog voor kunstenaars die amper met elkaar zijn te vergelijken zoals Egon Schiele en Henry Matisse. Als je deze toch gaat vergelijken, dan weet je dat je tot de speelweide bent doorgedrongen.

Ik gaf de eerste vijf lessen tools in handen die alle afzonderlijk de studenten leerden kijken. De magie was dat de studentes verpleegkunde het lichaam secuur observeerden en de studenten bouwkunde (vaak onhandige tekenaars) geen enkel probleem hadden met de meest ingewikkelde poses wanneer ze die mochten vertalen in dozen en bollen.

De laatste tool die ik aanreikte voordat ze zelfstandig konden experimenteren was geïnspireerd op ‘t Tijdloze Uur.
Ik vertelde dat als ik blind zal raken, ik als fervent tekenaar niet zou stoppen. Ik zou doorgaan, omdat tekenen ook te maken heeft met iets dat mijn lichaam lekker vindt. Resultaten raakten deze les op de achtergrond.
Tekenen deden de studenten met ogen dicht of met de andere hand dan die waarmee ze bij voorkeur werkten. Loslaten was de enige vraag en zij die zich daaraan overgaven, ontdekte dat ze bijvoorbeeld met verhoudingen geen enkel probleem meer hadden.

Willem de Kooning Kunstacademie / Rotterdam.

De informatie van de voorgaande lessen werden niet meer afgedwongen, maar kwamen als bloembollen uit de grond. Papiervrees was geen item meer hoewel we er nooit over hadden gesproken, iedereen herkende het wel. Onvoorstelbaar hoe de krampachtigheid verdween en het gemak leidde tot niet per se goede tekeningen, maar wel interessante tekeningen.

De groep studenten die met deze tool niet tot zijn recht kwam had buitengewoon veel moeite met loslaten en het frustreerde dat anderen tijdens deze mysterieuze les voortgang boekten.
Ze mochten na een uur hun pogingen staken om het op een voor hun vertrouwde manier te doen en sommigen kon ik via de achterdeur toch weer binnenhalen. Want ze vonden het frustrerend dat ze niet konden loslaten, maar waren niet onwelwillend’.

‘Dit was het moment, halverwege de module waarop men van het krappe pad was afgeraakt om terecht te zijn gekomen in de weide’.
Karel Kindermans